آستانه مقدسه سامرّا مدفن مطهر دو پيشواى نور حضرت امام هادى عليه السلام و حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام است.
همچنين مقبره نرجس عليهاالسلام همسر امام حسن عسكرى عليه السلام، حكيمه خاتون عليهاالسلام، حسين فرزند امام هادى عليه السلام، جعفر كذاب (1) و ابوهاشم جعفرى در اين آستانه قرار دارد.
در ضلع غربى آستانه سرداب معروف به غيبة المهدى، محل غيبت كبرى حضرت مهدى عليه السلام امام دوازدهم شيعيان جهان واقع است.
عمارت اول آستانه سامرّا
اتفاق نظر كاملى است بين علماى فريقين كه حضرت امام هادى عليه السلام پس از شهادت در خانه خويش دفن گشت و حضرت اين خانه را از دليل، فرزند يعقوب نصرانى خريدارى فرموده بودند و چنانچه از متن روايات((كافى))و((ارشاد))و نيز كتب عامه استفاده مى گردد، اين خانه بسيار وسيع بوده و ظاهرا تمامى صحن شريف امروزى، خانه آن حضرت را در برمى گيرد.
در متون تاريخ چنين تصريح گشته كه پيكر مقدس حضرت امام هادى عليه السلام را در وسط حياط خانه خود دفن نمودند و پس از شهادت حضرت، مادر امام حسن عسكرى عليه السلام نيز در جنب قبر شريف پدرش به خاك سپردند.
ولى چون در اطراف آن پادگان نظامى بود شيعيان و محبين خاندان عصمت و نبوت مخفيانه به زيارت مى شتافتند و پنجره اى به سمت خيابان باز نموده بودند كه زايرين از آن پنجره زيارت مى كردند و داخل خانه نمى شدند.
البته توليت آن به دست شيعيان بود. حضرت امام حسن عسكرى عليه السلام داراى خادمى بود كه ساكن اين خانه بود و هر قسمت از اين خانه كه خراب مى گشت آن را مرمّت مى كرد و اين حالت تا سال 328 هجرى كه پايان عصر غيبت صغرى است، ادامه داشت.
عمارت دوم آستانه سامرّا
عمارت دوم آستانه سامرّا در سال 33 هجرى توسط ابومحمد الحسن مشهور به ناصرالدوله فرزند ابى الهيجاء عبدالله آل حمدان انجام شد.
ولى او اولين فرمانرواى شيعه بود كه حرم و گنبد بر مزار امام هادى و امام عسكرى عليهماالسلام بنا كرد و بر شهر سامرّا حصار نهاد و منازلى در اطراف آستانه بنا نمود و شيعيان را تشويق به سكونت در آن سامان كرد و كوشش فراوانى در آبادانى شهر سامرّا كرد، ولى بر اثر جنگ هايى كه بين وى و معزالدوله بويه اى رخ داد، اكثر برنامه هاى عمرانى او ناتمام باقى ماند.
عمارت سوم آستانه سامرّا
در سال 377 هجرى ابى الحسين احمد بن بويه، پس از پيروزى بر ناصرالدوله آل حمدان و وقوع صلح بين او و ناصرالدوله وارد شهر سامرّا شد و اموال زيادى در عمران شهر صرف نمود. گنبد بزرگى بر مزار امام هادى عليه السلام و امام حسن عسكرى عليه السلام برآورد و حرم مجللى اطراف قبر مطهر تاءسيس نمود و صحنى براى آستانه احداث كرد.
به دستور او ضريحى از چوب ساج ساخته و بر قبر مطهر نهادند و سرداب غيبة المهدى عليه السلام را كه حوض آب جارى در آن بود، با خاك پر نمودند و حقوق ماهانه از براى خدمه آستانه تعيين نمود و تمام تاسيسات ناصرالدوله آل حمدان را به اتمام رساند.
عمارت چهارم آستانه سامرّا
عمارت چهارم آستانه عسكريين عليهماالسلام به دست عضدالدوله بويه اى (م 372 ه) انجام گشت. عضدالدوله پس از ورود به بغداد و زيارت از عتبات مقدسه دستور داد تا تمام عمارت آنها را خراب كرده و طبق يك نقشه سنجيده، آستانه هاى كربلا، نجف، كاظميه و سامرّا را بنا نمايند.
تجديد بناى آستانه سامرّا از سال 367 تا 372 هجرى - كه سال وفات عضدالدوله بويه اى است - در نهايت شكوه و جلال و عظمت به اتمام رسيد و اين عظيم ترين عمارتى بود كه بر مزار عسكريين عليهماالسلام بنا گشت و تا عصر حاضر پا برجا مى باشد.
وى هم چنين حصار محكمى جهت امنيت شهر سامرّا بنا كرد و خانه هايى در اطراف آستانه تاءسيس نمود و حقوق مستمرى جهت خدمه آستانه تعيين كرد و كوشش فراوانى در آبادانى شهر سامرّا به خرج داد و اين همه باعث شد كه شيعيان از اطراف و اكناف به اين شهر هجرت كنند.
آستانه سامرّا در قرن پنجم هجرى
ابوالحرث ارسلان فرزند عبدالله بساسيرى در سال 450 هجرى بغداد را به تصرف خويش درآورد و دستور داد كه در اذان مساجد بغدادحى على خيرالعملرا - كه در نزاع بين شيعه و سنى حذف شده بود - بگويند.
به گفته قاضى نورالله شوشترى: وى عمارتى عالى بر قبر منور امامين همامين، على الهادى و امام حسن بن على عليهماالسلام در سامرّا بنا نهاد و هدايايى به آستانه تقديم نمود.
در سال 495 هجرى قمرى سلطان بركيارق سلجوقى توسط وزير خويش ‍ مجدالدوله درهاى آستانه را تجديد نمود و تعميراتى توسط ناصربالله، خليفه عباسى در آستانه انجام گرفت كه از آن جمله در سرداب غيبت حضرت المهدى عليه السلام مى باشد كه تا عصر حاضر باقى است و تاريخ 606 هجرى قمرى و بعضى از آيات و نقش هاى ديگر بر آن نمايان است.
آستانه سامرّا در قرن هفتم
در سال 640 هجرى بر اثر سقوط شمع بزرگى كه حرم شريف را روشن مى كرد، آتش سوزى در حرم رخ داده و ضريحى كه بساسيرى در سال 450 هجرى قمرى به آستانه عسكريين عليهماالسلام اهدا نموده بود، دچار حريق گشت.
سپس خليفه عباسى، المستنصر بالله جبران خسارات وارده به عمارت آستانه مقدسه و دو ضريح شريف نموده و آنها را به زيباترين شكل خود بازگرداند.
آستانه سامرّا در قرن هشتم
پس از تاءسيس دولت جلايريان در ايران به دست شيخ حسن ايلكانى در سال 740 هجرى قمرى، همو تعميرات وسيعى در آستانه عسكريين عليهماالسلام به سال 750 هجرى قمرى انجام داد كه شامل گنبد، گلدسته ها، حرم و رواق هاى مطهر آستانه مى شد و همچنين ضريح مطهر را تزئين كرد و در خارج از شهر، محلى را جهت دفن اموات اختصاص داد و دستور داد تا ديگر در صحن مطهر كسى را دفن نكنند.
آستانه سامرّا در قرن صفويه
پس از به قدرت رسيدن سلسله صفويه در ايران، شاه اسماعيل صفوى در روز 25 جمادى الثانى سال 914 قمرى به عنوان فاتح بغداد وارد اين شهر گشت و شيعيان عراق از وى استقبال نمودند.
سپس راهى كربلا و نجف شد و بعد به سمت كاظميه و سامرّا شتافت و هداياى ارزنده اى به عتبات مقدسه اهدا كرد، و در سامرّا تمام حرم و رواق هاى اين آستانه را با فرش هاى ابريشمى مفروش ساخت. قنديل هاى طلا و نقره به حرم آستانه اهدا كرد و دستور تعميرات اين آستانه را صادر نمود.
وى پس از مراجعت از زيارت عتبات مقدسه تعيين نمود و دستور داد كه درودگران، مهندسان و معماران را از اطراف و اكناف بلاد جمع كنند تا شش ‍ عدد صندوق خاتم داراى نقش هاى خطايى و اسليمى در نهايت ابداع و استوارى بسازند و آنها را در حرم آستانه هاى مشرف بگذارند.
آتش سوزى دوم آستانه سامرّا
در سال 1106 هجرى قمرى فتنه بزرگى در سامرّا از طرف سلاطين عثمانى به راه افتاد و اكثر شيعيان را قتل عام نمودند، چنان كه شهرت دارد، يك نفر از شيعيان در شهر سامرّا نماند و از روى سهو يا عمد آستانه مقدس سامرّا را آتش زدند.
موقعى كه اين خبر موحش به اصفهان رسيد، شاه سلطان حسين صفوى دخالت نمود و جمعى از علما و اعيان اصفهان را به سامرّا گسيل داشت كه تمام خرابى ها را ترميم نمودند و تزيين و تعميرات وسيعى را در آستانه انجام دادند.
وى ضريحى از فولاد به حرم مطهر اهدا نمود و صندوق مطهر را تعمير كرد و كف حرم شريف و صحن را با سنگ مرمر مفروش ساخت.
آستانه سامرّا در عصر نادرشاه
در سال 1156 هجرى قمرى هنگامى كه نادرشاه افشار به زيارت عتبات مقدسه عراق شتافت؛ تعميراتى در آستانه سامرّا انجام داد.
همچنين همسر وى، رضيه بيگم، دختر شاه سلطان حسين صفوى كاشيكارى هاى صحن و گنبد مطهر را ترميم نمود.
آستانه سامرّا در قرن سيزده هجرى
در مطلع قرن سيزدهم هجرى تعميرات آستانه سامرّا توسط احمدخان برمكى آل دنبلى، از امراى آذربايجان شد. او احمدخان ميرزا محمد رفيع فرزند ميرزا محمد شفيع مستوفى الممالك را با مبالغى عظيم از وجوه نقدى به سامرّا گسيل داشت.
در سال 1200 هجرى قمرى به مباشرت وكيل وى، شيخ محمد آل سلماسى و فرزند او شيخ زين العابدين كاظمى آل سلماسى، تعميرات وسيعى را در صحن، حرم و سرداب غيبت، انجام دادند؛ ولى اجل به احمدخان مهلت نداد.
سپس فرزند وى حسين خان برمكى آل دنبلى اين كار عظيم ميرزا محمد تقى خان اميركبير در سال 1268 هجرى قمرى شيخ عبدالحسين شيخ ‌العراقين (م 1286 هجرى قمرى) كه وصى وى بر ثلث ماترك بود، اموال مذكور را صرف تعميرات عتبات مقدسه عراق نمود.
از جمله در آستانه سامرّا صحن شريف را توسعه داد و پس از تعميراتى در حرم، ضريح نقره اى بر مزار مقدس نهاد و به همت او گنبد آستانه سامرّا طلاپوشى شد و صحن و گلدسته ها و سرداب غيبت كاشيكارى گرديد. كف حرم و صحن با سنگ مرمر مفروش شد. شروع اين تعميرات در سال 1270 هجرى قمرى و پايان آن در سال 1286 هجرى قمرى و پايان آن در سال 1286 هجرى قمرى بود.
بعضى از مورخان به اشتباه، اين تعميرات را به ناصرالدين شاه قاجار نسبت داده اند.
آستانه سامرّا در قرن چهاردهم هجرى
در مطلع قرن چهاردهم هجرى در عصر ميرزاى اول مجدد شيرازى (م 1312 هجرى قمرى) حرم و رواق ها آيينه كارى گشت و سنگ هاى كف صحن شريف ترميم شد و ساعت بزرگى بر در قبله نصب نمودند.
در اواخر سال 1355 هجرى قمرى جمعى هنگام شب به آستانه سامرّا حمله ور شده و مقدارى از طلاهاى گنبد را به سرقت بردند.
و در ماه صفر سنه 1356 هجرى قمرى در شب، قفل در آستانه را شكستند و شمعدان هاى آستانه را - كه از نقره خالص بود و هر يك هشتاد كيلو وزن داشت - ربودند.
در سال 1380 هجرى قمرى تعميرات وسيعى توسط حاج على اصفهانى آل كهربائى از تجار معروف كربلا در آستانه عسكريين عليهماالسلام شروع گشت كه اولين آن ضريح نقره و طلاى مزار مطهر است كه فعلا بر مرقد شريف نصب مى باشد. بر سردر ضريح مقدس ذكر شده كه يك چهارم آن توسط حاج على اصفهانى كهربائى تاءمين شده است.
سپس در سال 1387 ق هر دو گلدسته آستانه به هزينه شخصى وى تذهيب گشت و هم چنين خانه هاى قسمت شمال و شرق صحن شريف را خريدارى نمود و صحن آستانه عسكريين عليهماالسلام را توسعه داد.
------------------------------------------------------------------------
1-بنابر آنچه آيت الله العظمى مرعشى نجفى رحمة الله در درس فقه خود بيان داشتند، اين تعبير خوب نيست.
به او جعفر تواب بگوييد، چرا كه او توبه كرده است.
------------------------------------------------------------------
حجة الاسلام و المسلمين حاج شيخ علي رباني خلخالي

نوشتن دیدگاه