قبل از ورود به اين مبحث توجه خوانندگان محترم را به يك آيه و چند روايت جلب مى‏كنيم:
خداوند مى‏فرمايد: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»(1).
آيا هيچ مسلمانى مى‏پذيرد كه امر و نهى رسول خدا (ص) بايد اجرا شود مگر در جائى كه تشخيص كسى خلاف آن بود؟ يا آنكه بى هيچ استثنائى بايد اطاعت شود ولو مخالف رأى ما باشد؟ معلوم است كه گزينه دوم صحيح و گزينه اول باطل است.
«رسول خدا (ص) فرمود: آنچه كه نهى من بر آن رفته از آن دورى كنيد و آنچه كه شما را بدان امر كردم به قدر طاقت خود عمل كنيد...»(2).
«رسول خدا (ص) فرمود: آيا پنداشتيد كه خدا چيزى را حرام نكرد مگر آنچه كه در قرآن آمده است؟ آگاه باشيد به خدا قسم من پند دادم و به چيزهائى امر كردم و از چيزهائى نهى نمودم كه به اندازه قرآن يا بيشتر است...»(3).
«رسول خدا (ص) فرمود: آنچه كه شما را بدان دستور دادم عمل كنيد آنچه را هم كه نهى كردم ترك كنيد»(4).
«رسول خدا (ص) فرمود: اگر شما را به چيزى امر كردم به اندازه توانائى خود بدان عمل كنيد و اگر از چيزى شما را نهى كردم دست از آن برداريد»(5).
حال كه روشن شد دستورات رسول خدا (ص) هر چه باشد بايد اجرا شود و اوامر و نواهى آن حضرت همچون اوامر و نواهى خداوند است، مى‏خواهيم بدانيم كه آيا خليفه ثانى - كه مطابق روايت منقوله از صحيحين، ديندارترين مردم بود - چه اندازه مطيع پيامبر اكرم (ص) بود. آيا زمانى بر او گذشت كه با آن حضرت مخالفت كرده و از اجراى فرمانش سرپيچى كرده باشد؟
در صحيحين آمده است كه وقتى رسول خدا در آخرين روزهاى عمر خويش به كسانى كه در حضور حضرتش بودند دستور به آوردن قلم و كاغذى مى‏دهد، عمر از اجراى فرمان آن حضرت جلوگيرى مى‏كند. ما ابتدا جمع بندى احاديث صحيحين را نقل مى‏كنيم و سپس به بررسى آن مى‏پردازيم.
«روز پنجشنبه (يعنى 4 روز قبل از رحلت رسول گرامى اسلام (ص)) حال پيامبر دگرگون شد. جمعيتى كه در ميان آنها عمر نيز بود در محضرش حاضر بودند. حضرت فرمود: برايم كاغذ و قلمى بياوريد كه برايتان چيزى بنويسم كه تا ابد گمراه نشويد. عمر گفت: رسول خدا(ص) هذيان مى‏گويد. قرآن ما را كافى است. در ميان حاضران اختلاف شد. عده‏ اى مى‏گفتند بياوريد آنچه را كه فرمود، تا برايتان چيزى بنويسد كه تا ابد گمراه نشويد و دسته‏ اى هم قول عمر را مى‏گفتند. كارشان به خصومت و نزاع كشيد و چون اختلاف و درگيرى شديد شد، پيامبر فرمود: برخيزيد و برويد...».
در بعض روايات قبل از نقل جريان مزبور آمده است كه ابن عباس مى‏گفت: «يوم الخميس وما يوم الخميس» >يعنى: روز پنجشنبه چه روز پنجشنبه‏ اى. آنگاه گريه كرد به طورى كه زمين از اشك چشمش تر شد. در بعض ديگر آمده كه ابن عباس مى‏گفت: «إنّ الرزية كل الرزية ما حال بين رسول اللّه و بين أن يكتب لهم ذلك الكتاب لاختلافهم ولغطهم»(1).
در بررسى اين دسته روايات (كه ظاهرا نياز به بررسى هم ندارد!) بايد به نكاتى توجه شود:
اول - رسول خدا (ص) در آخرين روزهاى عمر خود از اصحاب مى‏خواهد كه كاغذ و قلمى بياورند تا برايشان چيزى بنويسد كه تا ابد گمراه نشوند. بنابراين اگر اين عمل انجام مى‏شد در امت اسلام گمراهى و ضلالت يافت نمى‏شد.
دوم - عمر جلوى اين نوشتن را گرفت. پس بايد گفت: هر چه گمراهى در ميان امت اسلامى ديده مى‏شود عامل اصلى و اوليه آن عمر بود كه جلوى نوشتن آن وصيت را گرفت(2).
سوم - عمر اول كسى بود كه در حضور رسول خدا كارى كرد كه اختلاف و دودستگى در ميان اصحاب ايجاد كرد تا جائى كه آن حضرت با ناراحتى آنها را بيرون كرد.
چهارم - عمر تنها كسى بود كه به رسول گرامى اسلام (ص) نسبت هذيان گوئى داده است. در حاليكه قرآن مى‏گويد: «وَما يَنْطِقُ عَنِ الْهَوى * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ يُوحى»(3).
بنابراين نسبت هذيان به رسول خدا صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به منزله نسبت هذيان دادن به وحى خداوند است.
پنجم - عمر كه بايد به نص قرآن و روايات نبوى فرمان رسول خدا (ص) را اطاعت كند -آن هم فرمانى كه مانع گمراه شدن مردم بعد از آن حضرت مى‏شد- نه تنها خود مخالفت كرد، بلكه باعث شد كه عده‏اى هم به طرفدارى از او با فرمان رسول خدا (ص) مخالفت كرده و همان را گفتند كه عمر گفت (يعنى نسبت هذيان گوئى به پيامبر اكرم (ص))
ششم - ابن عباس به قدرى از آن واقعه ناراحت بود كه آن را مصيبتى بزرگ شمرده و بر آن مصيبت اشك مى‏ريخت.
آرى اين است معناى دين عمر كه با آورنده دين اينگونه مخالفت كرده و حضرتش را به هذيان گوئى نسبت مى‏دهد.
چنانچه ملاحظه فرموديد اين جريان در صحيحترين كتابهاى روائى اهل سنت آمده كه از نظر آنها تمامى روايات اين دو كتاب صحيح مى‏باشد. اينان كوشيدند كه اندكى از زشتى اين عمل بكاهند و لذا در بعض از روايات مذكور آمده است كه عمر پرسيد: «آيا او هذيان مى‏گويد؟ از او بپرسيد» و بدينوسيله خواستند دامن عمر را اندكى پاك كنند. غافل از اينكه در بعض ديگر آمده است كه: «گفتند رسول خدا هذيان مى‏گويد» و معلوم است كه گوينده يا شخص عمر بوده است و يا كسانى كه گفته او را تكرار كردند. در بعض روايات ديگر آمده است كه عمر گفت: «درد بر پيامبر غلبه كرده است. كتاب خدا ما را بس است». بعد از اين گفته بود كه دو دستگى شد و عده‏اى گفتند كه قلم و كاغذ بياوريد و دسته‏اى قول عمر را گفتند از يك طرف نيز گفته آنها - چنانچه گذشت - اين بود كه: «رسول خدا(ص) هذيان مى‏گويد». معلوم مى‏شود قول عمر -كه آنها همان را گفتند- همين بود نه اينكه گفته باشد از او بپرسيد و امثال آن و اين جز تحريف واقعيت چيز ديگرى نيست. از اين گذشته معناى: «درد بر او غلبه كرد» با «او هذيان گفت» تقريبا يكى است. چه آنكه اگر غلبه درد به هذيان گوئى نينجامد بايد امتثال امر شود و علت مخالفت عمر و طرفداران او اين بود كه چون اين دستور از هذيان گوئى سرچشمه مى‏گيرد نبايد اجرا شود.
جالبتر از همه توجيهى است كه در پاورقى صحيح مسلم از قول بعض از علماى توجيه‏گر اهل سنت آمده و آن اينكه اين ايستادگى عمر دليل فقه او است! اگر بى احترامى به رسول خدا (ص) و توهين به آن حضرت و نسبت هذيان دادن به آن بزرگوار نشانه فقه است كه واى به حال فقهائى اينچنين!
ما قضاوت را به منصفان از اهل سنت واگذار مى‏كنيم و از آنها مى‏خواهيم كه بگويند أوّلاً آيا اين دليل بر فقه عمر است يا...؟ و ثانيا بگويند آيا خوابى كه نقل شده صحت دارد كه لباس عمر به زمين كشيده مى‏شد و...؟
در اينجا بد نيست آنچه را كه ابن أبي الحديد در همين رابطه نقل كرده بياوريم تا معلوم شود كه چرا عمر جلوى نوشتن وصيتى را كه مانع گمراهى امت مى‏شد گرفت.
«ابن عباس مى‏گويد: در ابتداى خلافت عمر وارد بر او شدم... به من گفت: از كجا آمدى؟ گفتم: از مسجد. گفت: پسر عمويت چه مى‏كند؟ پنداشتم منظور او عبد اللّه بن جعفر است، گفتم: با همسالانش بازى مى‏كند. گفت: منظورم او نيست بلكه منظورم بزرگ شما اهل بيت است. (توجه داشته باشيد با آنكه عباس -عموى پيامبر(ص)- در قيد حيات و از نظر سن بزرگ آنها بود عمر -و نيز ديگران- مى‏دانستند كه بزرگ واقعى اهل بيت او نيست بلكه على عليه‏ السلام است) گفتم: براى خرماى فلانى آبيارى مى‏كند در حاليكه مشغول خواندن قرآن است. گفت: اى عبد اللّه!... آيا در نفس او چيزى از امر خلافت باقى مانده است؟ گفتم: آرى. گفت: آيا او مى‏پندارد كه رسول خدا (ص) او را تعيين كرد؟ گفتم: آرى و از پدرم نيز درباره آنچه كه او مى‏گويد پرسيدم گفت: راست مى‏گويد. عمر گفت: محققا از رسول خدا چيزى در اين زمينه گفته شده كه دليل روشنى نيست البته او مترصد فرصتى بود و هنگام مريضى مى‏خواست به نام او تصريح كند كه من به جهت دلسوزى براى اسلام و حفظ آن (از خطرات) مانع آن شدم...»(1).
آرى عمر خوب مى‏دانست كه رسول خدا چه مى‏خواهد بنويسد و إلاّ اگر بايد جلوى وصيت مريض گرفته شود
خوب بود جلوى وصيت ابوبكر گرفته مى‏شد. او چون عمر را به جانشينى معين مى‏كند در وصيت كردن مجاز است و رسول خدا (ص) كه مى‏خواهد على عليه‏ السلام را به جانشينى معين كند، به جرم واهى هذيان گوئى بايد از آن جلوگيرى كرد.
حال چرا اهل سنت به اين فراز از تاريخ توجه نمى‏كنند، نمى‏دانم!

- پاورقی -

 (1) سوره حشر، آيه 7، يعنى: آنچه را كه رسول خدا فرمود بگيريد و از آنچه كه نهى كرد دست برداريد.
(2) صحيح مسلم، ج 4، ص 1830، كتاب الفضائل، باب 37، ح 130.
«ما نهيتكم عنه فاجتنبوه وما امرتكم به فافعلوا منه ما استطعتم...».
(3) سنن أبي داود، ج 3، ص 170، كتاب الخراج والامارة والفى‏ء، باب في تعشير اهل الذمة إذا...، ح 3050.
«... أيحسب أحدكم متكئا على اريكته قد يظن أنّ اللّه لم يحرم شيئا إلاّ ما في هذا القرآن؟ إلاّ وإنى واللّه قد وعظت وامرت ونهيت عن اشياء أنها لمثل القرآن أو أكثر...».
(4) ابتداى سنن ابن ماجة، ص 3، ح اول.
(5) همان، ح 2.
 (1) يعنى همانا مصيبت بزرگ واقعى آن مصيبتى بود كه بين رسول خدا (ص) و نوشتن آن وصيت مانع شد (معلوم است كه مراد ابن عباس عمر بود) به خاطر دو دستگى و جار و جنجال ايجاد شده.
نشانى روايات صحيحين چنين است:
الف - صحيح بخارى، ج 1، ص 39، كتاب العلم، باب كتابة العلم؛ و ج 4، ص 85، باب دعاء النبى (ص) إلى الاسلام والنبوة و... باب هل يستشفع إلى اهل الذمة و...، وص 121، باب اخراج اليهود من جزيرة العرب؛ وج 6، ص 11، باب كتاب النبى (ص) إلى كسرى وقيصر، باب مرض النبى (ص) ووفاته (دو حديث)؛ وج 7، ص 156، كتاب الطب، باب قول المريض قوموا عنى؛ وج 9، ص 137، كتاب الاعتصام بالكتاب والسنة، باب كراهية الخلاف.
ب - صحيح مسلم، ج 3، ص 9 - 1257، كتاب الوصية، باب 5، ح 22 - 20.
در اينجا متن يكى از روايات صحيح بخارى را نقل مى‏كنيم (ج 9 ص 137):
«عن ابن عباس قال: لما حضر النبى (ص) قال وفي البيت رجال فيهم عمر بن الخطاب قال: هلم اكتب لكم كتابا لن تضلوا بعده قال عمر: إنّ النبى غلبه الوجع وعندكم القرآن فحسبنا كتاب اللّه واختلف اهل البيت واختصموا فمنهم من يقول قربوا يكتب لكم رسول اللّه كتابا لن تضلوا بعده ومنهم من يقول ما قال عمر. فلما اكثروا اللغط والاختلاف عند النبى قال: قوموا عنى...».
(2) نگارنده در بحثى كه با بعض از برادران اهل سنت داشتم همين مطلب را تذكر دادم و جوابى نشنيدم. گوئيا آنان اصل مطلب را مى‏پذيرند اما تعصب مانع درك حقيقت است.
(3) آيات 3 و 4 از سوره «النجم» يعنى: او سخن از روى هواى نفس نمى‏گويد بلكه آنچه مى‏گويد وحى الهى است.
(1) شرح نهج البلاغه، ج 12، ص 20 و 21.

نوشتن دیدگاه