فضيلت برخاستن از خواب
فضيلت نماز شب
در برخاستن از خواب و نماز شب خواندن بدانكه روايات بسيار وارد شده است از اصحاب عصمت عليهم السلام در باب برخاستن شب و بيان فضيلت آن و روايت شده كه آن شرف مؤ من است و آنكه نماز شب باعث صحّت بدن و كفّاره گناهان روز و برطرف كننده وحشت قبر است رُوى را سفيد و بُوى را پاكيزه و روزى را جَلْب مى نمايد و آنكه مال و پسران زينت حيات دنيايند و هشت ركعت نماز در آخر شب با نماز وتر زينت آخرت است و گاهى حق تعالى جمع مى فرمايد اين دو زينت را براى بعضى از مردمان و آنكه دروغ گفته كسى كه بگويد من نماز شب مى كنم و روز گرسنگى مى برم زيرا كه نماز شب ضامن روزى روز است و از حضرت صادق عليه السلام روايت است كه فرموده بود در وصيّت رسول خدا به علىّ عَلَيْهِما وَ الِهِمَا السَّلامُ يا على وصيّت مى كنم ترا در باب نفس خودت به چند خصلت پس حفظ كن آنها را بعد از آن فرمود خداوندا يارى كن او را و ذكر فرمود جمله اى از خصلتها تا اينكه فرمود:
وَعَلَيْكَ بِصَلوةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ اللَّيْلِ
بر تو باد به خواندن نماز شب و بر تو باد به خواندن نماز شب
وَعَلَيْكَ بِصَلوةِ اللَّيْلِ وَ عَلَيْكَ بِصَلوةِ الزَّوالِ وَعَلَيْكَ بِصَلوةِ الزَّوالِ وَعَلَيْكَ
و بر تو باد به خواندن نماز شب و بر تو باد به خواندن نماز زوال و برتو باد به خواندن نماز زوال و بر تو باد
ِصَلوةِ الزَّوالِ
به خواندن نماز زوال
و ظاهر اينست كه حضرت اراده كردند به نماز شب سيزده ركعت را و به نماز زوال هشت ركعتى كه نافله زوال است .
و از انس روايت است كه گفت شنيدم حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود دو ركعت نماز در دل شب بهتر است بسوى من از دنيا و آنچه در دنيا است و روايت شده كه از امام زين العابدين عليه السلام سؤ ال كردند كه چه شده كه كسانى كه در شب تهجّد مى كنند رويشان از همه كس نيكوتر است فرمود براى آنكه ايشان خلوت مى كنند با خدا حق تعالى مى پوشاند به ايشان از نور خويش .
وبالجمله روايات در اين باب بسيار است و مكروه است ترك برخاستن شب و شيخ بسند صحيح از حضرت صادق عليه السلام روايت كرده است كه فرمود نيست بنده اى مگر اينكه بيدار مى شود در هر شب يك مرتبه يا دو مرتبه يا چند مرتبه پس اگر برخاست كه برخاست و اگر نه مى گشايد شيطان ميان پاهاى خود را پس بول مى كند در گوش او آيا نمى بيند آن كسى كه برنخاسته است از براى نماز شب صبح كه برمى خيزد گران و مكدّر و سنگين و كَسِل است .
و شيخ برقى به سند معتبر از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود از براى شب شيطانى است كه او را رها مى گويند پس هرگاه بنده اى از خواب بيدار شود و اراده كند برخاستن براى نماز شب را آن شيطان به او گويد حالا وقت برخاستن تو نيست پس دفعه ديگر كه بيدار شود و خواهد برخيزد آن شيطان گويد كه وقت برخاستن نشده يعنى زود است پس پيوسته او را از برخاستن زايل كند و حبس كند او را تا فجر طلوع كند و چون فجر طالع شود بول كند در گوش او آن وقت بگذرد از او در حاليكه دُم خود را مى جنباند از ناز و بخود مى بالد .
و ابن ابى جمهور از رسول خدا صلى الله عليه و آله نقل كرده كه آن حضرت روزى به اصحاب خود فرمود كه احدى از شما هرگاه خوابيد شيطان گره مى زند بر پس سر او سه گره بزند مكان هر گرهى عَلَيْكَ لَيْلٌ طَويلٌ فَارْقُدْ يعنى شبت دراز است بخواب پس هرگاه بيدار شد و ذكر خدا كرد يك گِره گشوده شود و اگر وضوء گرفت يك گره ديگر گشوده گردد و اگر نماز خواند يك گره ديگر گشوده گردد پس داخل صبح شود به حال نشاط پاكيزه نفس والاّ صبح كند خبيث النَّفس كَسْلان و اين روايت در كتب اهل سنّت نيز مذكور است .
و قطب راوندى روايت كرده از اميرالمؤ منين عليه السلام كه فرمود طمع مكن در سه چيز با سه چيز . طمع مكن در بيدارى شب با پرخوردن و در نور صورت با خوابيدن در جميع شب و در امان از دنيا با صحبت فُسّاق .
و نيز قطب راوندى روايت كرده كه حضرت عيسى عليه السلام صدا زد مادر خود مريم عليه السلام را بعد از مردنش و گفت اى مادر با من تكلّم كن آيا مى خواهى به دنيا برگردى گفت بلى براى آنكه نماز گذارم براى خدا در شب بسيار سرد و روزه بگيرم در روز بسيار گرم اى پسر جان من اين راه بيمناك است .
كيفيّت نماز شب
و اما كيفيت نماز شب بنحو آسان و مختصر كه همه كس بتواند بجا آورد انشاءالله تعالى آنست كه چون از خواب برخاست سجده كند براى خداوند تعالى و نيكو است در اين حال يا در حال برداشتن سر از سجده بگويد:
اَلْحَمْدُلِلّهِ الَّذى اَحْيانى بَعْدَ ما اَماتَنى وَ اِلَيْهِ النُّشُورُ اَلْحَمْدُ لِلّهِ
ستايش خاص خدائى است كه مرا پس از آنكه ميراند زنده ام كرد و بسوى او است رستاخيز ستايش خاص
الَّذى رَدَّ عَلَىَّ رُوحى لاَِحْمَدَهُ وَاَعْبُدَهُ
خدائى است كه روحم را به من بازگرداند تا ستايش و پرستشش كنم
و چون برخاست و ايستاد بگويد:
اَللّهُمَّ اَعِنّى عَلى هَوْلِ الْمُطَّلَعِ وَ وَسِّعْ عَلَىَّ الْمَضْجَعَ وَارْزُقْنى خَيْرَما بَعْدَ الْمَوْتِ
خدايا ياريم ده بر هراس روز قيامت و فراخ گردان بر من آرامگاه قبرم را و خير و خوبى پس از مرگ را روزى ما گردان
و چون صداى خروس شنيد بگويد:
سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَالرُّوحِ
بسيار منزه و بسيار پاكيزه است پروردگار فرشتگان و روح (جبرئيل )
سَبَقَتْ رَحْمَتُكَ غَضَبَكَ لا اِلهَ اِلاّ اَنْتَ عَمِلْتُ سُوَّءً وَظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْلى
پيشى گرفته مهرت بر خشمت معبودى نيست جز تو بد كرده ام و به خويشتن ستم كرده ام پس بيامرز مرا
اِنَّهُ لايَغْفِرُ الذُّنُوبَ اِلاّ اَنْتَ فَتُبْ عَلَىَّ اِنَّكَ اَنْتَ التَّوّابُ الرَّحيمُ
كه براستى نيامرزد گناهان را جز تو پس توبه ام بپذير كه همانا توئى توبه پذير مهربان
و چون نگاه كند به اطراف آسمان بخواند:
اَللّهُمَّ اِنَّهُ لايُوارى مِنْكَ لَيْلٌ ساجٍ وَلاسَمآءٌ ذاتُ
خدايا براستى نپوشاند چيزى را از تو شب تار و نه آسمان
اَبْراجٍ وَلا اَرْضٌ ذاتُ مِهادٍ وَلاظُلُماتٌ بَعْضُها فَوْقَ بَعْضٍ وَ لابَحْرٌ لُجِّىُّ
برج دار و نه زمين گسترده و نه تاريكيهاى متراكم روى هم و نه درياى پرآب
تُدْلِجُ بَيْنَ يَدَىِ الْمُدْلِجِ مِنْ خَلْقِكَ تُدْلِجُ الرَّحْمَةَ عَلى مَنْ تَشآءُ مِنْ خَلْقِكَ
بروى شبانه در پيش شبروان خلق خويش و در شب ، رحمت خويش را به هر كه خواهى از خلق خود بدهى
تَعْلَمُ خآئِنَةَ الاَْعْيُنِ وَ ما تُخْفِى الصُّدُورُ غارَتِ النُّجُومُ وَنامَتِ الْعُيُونُ وَ
بدانى بهم خوردن ديدگان را و آنچه را در سينه ها است ستارگان فرو رفتند و ديدگان به خواب رفتند و
اَنْتَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ لا تَاْخُذُكَ سِنَةٌ وَلانَوْمٌ سُبْحانَ اللّهِ رَبِّ الْعالَمينَ وَ اِلهِ
توئى زنده پاينده كه نگيردت چرت و خواب منزه است خدا پروردگار جهانيان و معبود
الْمُرْسَلينَ وَالْحَمْدُلِلّهِ رَبِّ الْعالَمينَ
رسولان و ستايش خاص خدا پروردگار جهانيان است
پس بخواند پنج آيه آل عمران :
اِنَّ فى خَلْقِ السَّمواتِ وَالاَْرْضِ وَاخْتِلافِ اللَّيْلِ وَالنَّهارِ لاَ ياتٍ لاِ وُلىِ الاَْلْبابِ
براستى در خلقت آسمانها و زمين و اختلاف شب و روز نشانه هائى است براى صاحبان خرد
الَّذينَ يَذْكُروُنَ اللّهَ قِياماً وَ قُعُوداً وَ عَلى جُنُوبِهِمْ وَ يَتَفَكَّرُونَ فى خَلْقِ
آنانكه ياد كنند خدا را ايستاده و نشسته و به پهلو خفته و بينديشند در آفرينش
السَّمواتِ وَالاَْرْضِ رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَكَ فَقِنا عَذابَ النّارِ رَبَّنا
آسمانها و زمين (و گويند) پروردگارا تو اينها را بيهوده نيافريده اى منزهى تو پس ما را از عذاب دوزخ نگهدار پروردگارا
اِنَّكَ مَنْ تُدْخِلِ النّارَ فَقَدْ اَخْزَيْتهَ وَ ما لِلظّالِمينَ مِنْ اَنْصارٍ رَبَّنا اِنَّنا سَمِعْنا
هر كه را تو بدوزخ برى براستى كه خوارش كرده اى و ستمكاران را ياورى نيست پروردگارا ما ندازنى را شنيديم
مُنادِياً يُنادى لِلاْيمانِ اَنْ امِنُوا بِرَبِّكُمْ فَآمَنّا رَبَّنا فَاغْفِرْ لَنا ذُ نُوبَنا وَ كَفِّرْ عَنّا
كه به ايمان ندا مى زد (و مى گفت ) به پروردگارتان ايمان آوريد ما نيز ايمان آورديم پروردگارا گناهان ما را بيامرز و
سَيِّئاتِنا وَ تَوَفَّنا مَعَ الاَْبْرارِ رَبَّنا وَ اتِنا ما وَعَدْتَنا عَلى رُسُلِكَ وَلاتُخْزِنا يَوْمَ
بديهاى ما را پوشيده دار و بميران ما را با نيكان پروردگارا آنچه را كه به ما وعده داده اى بوسيله فرستادگان خويش به ما بده
الْقِيمَةِ اِنَّكَ لاتُخْلِفُ الْميعادَ
و در روز قيامت رسوايمان مكن كه تو خلف وعده نمى كنى
اَللّهُمَّ اغْفِرْ لَنا وَارْحَمْنا
خدايا ما را بيامرز و به ما رحم كن
وَ عافِنا وَاعْفُ عَنّا فِى الدُّنْيا وَ الاْخِرَةِ اِنَّكَ عَلى كُلِّشَىْءٍ قَديرٌ
و عافيت به ما بده و بگذر از ما در دنيا و آخرت كه همانا تو بر هر چيز توانايى
و يا آنكه بگويد:
رَبِّ اغْفِرْ وَارْحَمْ وَتَجاوَزْ عَمّا تَعْلَمُ اِنَّكَ اَنْتَ الاَْعَزُّ الاَْجَلُّ الاَْكْرَمُ
پروردگارا بيامرز و رحم كن و درگذر از آنچه مى دانى كه براستى تويى عزيزتر از همه و بزرگوارتر و گراميتر
اَللّهُمَّ اهْدِنى فيمَنْ هَدَيْتَ وَ عافِنى فيمَنْ عافَيْتَ
خدايا راهنماييم كن در زمره آنانكه راهنمايى كردى و تندرستيم ده در آنانكه تندرستى دادى
وَ تَوَلَّنى فيمَنْ تَوَلَّيْتَ وَ بارِكْ لى فيما اَعْطَيْتَ وَقِنى شَرَّ ما قَضَيْتَ فَاِنَّكَ
و سرپرستيم كن در آنانكه سرپرستى كردى و مبارك گردان برايم در آنچه عطا كردى و نگهمدار از شر آنچه مقدر كرده اى
تَقْضى وَلايُقْضى عَلَيْكَ سُبْحانَكَ رَبَّ الْبَيْتِ اَسْتَغْفِرُكَ وَ اَتُوبُ اِلَيْكَ وَ
تو حكمفرمايى و كسى بر تو حكم نكند منزهى اى پروردگار كعبه آمرزش از تو خواهم و بسويت توبه كنم و به تو ايمان آورم
اوُمِنُ بِكَ وَاَتَوَكَّلُ عَلَيْكَ وَلاحَوْلَ وَلاقُوَّةَ اِلاّ بِكَ يا رَحيمُ
و بر تو توكل كنم و هيچ جنبش و نيرويى نيست جز به تو اى خداى مهربان
هذا مَقامُ الْعائِذِ بِكَ مِنَ النّارِ
اين جايگاه پناه برنده به تو است از آتش دوزخ
اَلْعَفْوَ اَلْعَفْوَ
گذشت خواهم گذشت خواهم
رَبِّ اغْفِرْلى وَارْحَمْنى وَ تُبْ عَلىَّ اِنَّكَ اَنْتَ
پروردگارا مرا بيامرز و به من رحم كن و توبه ام بپذير كه براستى
التَّوّابُ الْغَفُورُ الرَّحيمُ
تويى توبه پذير آمرزنده و مهربان
و سزاوار است آنكه طول دهد قنوت را و چون فارغ شد از قنوت به ركوع رود و چون سر از ركوع برداشت بخواند اين دعا را كه شيخ در تهذيب از حضرت موسى بن جعفرعليه السلام نقل كرده :
هذا مَقامُ مَنْ حَسَناتُهُ نِعْمَةٌ مِنْكَ وَ شُكْرُهُ ضَعيفٌ وَ
اين جايگاه كسى است كه نيكيهايى كه كرده نعمتى است از تو و سپاسش ناتوان و
ذَنْبُهُ عَظيمٌ وَ لَيْسَ لِذلِكَ اِلاّ رِفْقُكَ وَ رَحْمَتُكَ فَاِنَّكَ قُلْتَ فى كِتابِكَ الْمُنْزَلِ
گناهش بزرگ است و در برابر آن جز مدارايى تو و رحمتت چيزى نيست زيرا كه تو در كتابى كه از جانبت
عَلى نَبِيِّكَ الْمُرْسَلِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كانُوا قَليلاً مِنَ اللَّيْلِ ما يَهْجَعُونَ
بر پيامبر مرسلت صلى الله عليه و آله نازل شده فرمودى ((آنان كه اندكى از شب را مى خفتند
وَبِالاَسْحارِهُمْ يَسْتَغْفِرُونَ طالَ هُجُوعى وَ قَلَّ قِيامى وَ هذَا السَّحَرُ وَ اَ نَا
و در سحرها ايشان آمرزش مى خواستند)) ولى خواب من به درازا كشيد و بيداريم اندك شد اكنون سحر است و من
اَسْتَغْفِرُكَ لِذُنُوبى اِسْتِغْفارَ مَنْ لايَجِدُ لِنَفْسِهِ ضَرّاً وَلا نَفْعَاً وَلا مَوْتاً وَلاحَيوةً
از تو آمرزش گناهم را خواهم آمرزش خواستن كسى كه نيابد براى خويش سود و زيان و نه مرگ و زندگى
وَلا نُشُوراً
و نه رستاخيزى
پس به سجده رَوَد و نماز را تمام كند و بعد از سلام تسبيح زهراءسلام الله عليها بخواند پس بگويد:
اَلْحَمْدُ لِرَبِّ الصَّباحِ الْحَمْدُ لِفالِقِ الاِْصْباحِ
ستايش براى پروردگار بامداد ستايش براى شكافنده صبح
سُبْحانَ رَبِّىَ الْمَلِكِ الْقُدُّوسِ الْعَزيزِ الْحَكيمِ
منزهى اى پروردگار فرمانرواى پاكيزه و نيرومند فرزانه
سه مرتبه پس بگويد:
يا حَىُّ يا قَيُّومُ يا بَرُّ
اى زنده و اى پاينده و اى نيكوكار
يا رَحيمُ يا غَنِىُّ يا كَريمُ اُرْزُقْنى مِنَ التِّجارَةِ اَعْظَمَها فَضْلاً وَ اَوْ سَعَها رِزْقاً
اى مهربان اى بى نياز اى بزرگوار روزى كن مرا از تجارت آنچه درآمد فزونتر و روزيش وسيعتر
وَ خَيْرَها لى عاقِبَةً فَاِنَّهُ لا خَيْرَ فيما لا عاقِبَةَ لَهُ
و عاقبتش بهتر از همه باشد زيرا در آن چيزى كه پايان خوبى نداشته باشد خيرى نيست
و شايسته است كه بخواند بعد از اين دعاى حزين را :
اُناجيكَ يا مَوْجُوداً فى كُلِّ مَكانٍ
با تو راز گويم اى كه در هر جا هستى
الخ پس به سجده رود و بگويد پنج مرتبه :
سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلائِكَةِ وَالرُّوحِ
منزه است و پاك و پاكيزه است پروردگار فرشتگان و روح
پس برخيزد بجهت نافله صبح و آن دو ركعت است در ركعت اوّل بعد از حمد سوره ((قُلْ يا اَيُّهَا الْكافِرُونَ)) و در ركعت دوّم بعد از حمد سوره توحيد بخواند و چون سلام داد بخوابد بر پهلوى راست رو به قبله به هيئت ميّت در لحد و بگذارد گونه راست خود را بر روى دست راست و بگويد:
اِسْتَمْسَكْتُ بِعُرْوَةِ اللّهِ الْوُثْقىَ الَّتى لاَانْفِصامَ لَها وَاعْتَصَمْتُ بِحَبْلِ اللّهِ
چنگ زدم به دستاويز محكم خدا كه گسستن برايش نيست و چسبيدم به ريسمان محكم خدا
الْمَتينِ وَ اَعُوذُ بِاللّهِ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ الْعَرَبِ وَالْعَجَمِ وَ اَعُوذُ بِاللّهِ مِنْ شَرِّ فَسَقَةِ
و پناه برم به خدا از شر فاسقان عرب و عجم و پناه برم به خدا از شر فاسقان
الْجِنِّ وَالاِْنْسِ
جن و انس
پس سه مرتبه بگويد:
سُبْحانَ رَبِّ الصَّباحِ فالِقِ الاِْصْباحِ
منزه است پروردگار بامداد و شكافنده صبح
پس برخيزد و بنشيند و تسبيح زهراء سلام الله عليها بگويد و در كتاب من لايحضره الفقيه است كه روايت شده هر كه صلوات بفرستد بر محمد و آل محمّد صد مرتبه مابين دو ركعت نافله صبح و نماز صبح نگاه دارد حق تعالى روى او را از حرارت آتش و كسى كه بگويد صد مرتبه ((سُبْحانَ رَبّىِ الْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ اَسْتَغْفِرُاللّهَ رَبّى وَ اَتُوبُ اِلَيْهِ)) بنا كند خداوند تعالى از براى او خانه اى در بهشت و كسى كه بخواند بيست و يك مرتبه قُلْ هُوَ اللّهُ اَحَدٌ بنا كند حق تعالى براى او خانه اى در بهشت و اگر بخواند آن را چهل مرتبه بيامرزد حق تعالى او را و سزاوار است آنكه خوانده شود بعد از فراغ از نماز شب دعاى سى و دوّم صحيفه كامله اَللّهُمَّ ياذَا الْمُلْكِ الْمُتَاءَبِّدِ بِالْخُلُودِ پس سجده شكر كند و سزاوار است كه دعا كند در آن از براى برادران مؤ من خود و بخواند دعاى اَللّهُمَّ رَبَّ الْفَجْرِ را كه در ادعيه سجده شكر گذشت رجاء واثق از برادران دينى كه از براى اين گنه كار رُوسياه نيز دعا كنند كه بسيار محتاجم به دعاء وَاللّه الموّفق .
